Królowa Polski rodem z Bośni

Posted by kierunekbalkany on 3 lutego 2015 in Bośnia i Hercegowina |5 Komentarzy

Dynastyczne związki Bałkanów z Polską to dziś zapomniany temat, mimo że najważniejsza polska królowa była wnuczką bana Bośni.

Gdy dziesięcioletnia dziewczynka została koronowana w 1384 r. na króla¹ Polski, jej matka, Elżbieta Bośniaczka (srb-hr. Elizabeta Kotromanić), mogła wreszcie odetchnąć z ulgą. W końcu większość życia poświęciła na zapewnienie obu córkom schedy po ojcu, Ludwiku Węgierskim. Maria panowała w Budzie², a Jadwiga w Krakowie. Dalsza część historii jest dobrze w Polsce znana – „piękna i roztropna” Jadwiga ochrzciła Litwę i zjednoczyła z Koroną, uratowała od finansowego upadku Akademię Krakowską (Uniwersytet Jagielloński), negocjowała z Krzyżakami, odebrała hołd lenny od hospodara Mołdawii i stanęła na czele polskiego rycerstwa w wyprawie na Ruś Czerwoną niczym polska Joanna d’Arc. Pamięć po Jadwidze była tak trwała, że w końcu została ogłoszona świętą. Mniej znane jest jej pochodzenie ze strony matki.

Ban – tytuł spotykany w środkowej i południowo-wschodniej Europie między VII a XX wiekiem. Pierwotnie używany wśród rdzennej ludności Bośni od VII wieku, a później też w Chorwacji, na Węgrzech, na Wołoszczyźnie od XIV wieku do 1831 roku, w średniowiecznej Mołdawii, w Serbii i w Królestwie Jugosławii od 1929 do 1941 roku. Ziemia pod władzą bana nosiła nazwę banat lub banowina. Pochodzenie słowa bliskie polskiemu „pan”.

Córka bana

Elżbieta Bośniaczka była córką Stefana II Kotromanicia, jednego z najwybitniejszych banów Bośni. To on zapoczątkował ekspansję kraju, co pozwoliło następcy, banowi Tvrtko, uczynić z Bośni najsilniejsze państwo Zachodnich Bałkanów. Stefan otworzył państwu okno na Adriatyk i jako pierwszy rządził zarówno Bośnią, jak i Hercegowiną. Jego kraj miał już wówczas wiele z dzisiejszego uroku pogranicza: sam władca był prawdopodobnie katolikiem, Hercegowinę zamieszkiwali głównie prawosławni, większość jednak poddanych należała do wyznawców dość tajemniczego Kościoła Bośniackiego (tak zwani patareni) spędzającego sen z powiek papieżowi. Z tego bałkańskiego tygla Elżbietę zabrała na dwór w Budzie krewna, Elżbieta Łokietkówna, by potem wydać ją za swojego syna, Ludwika Węgierskiego. W ten sposób bośniacka księżniczka została królową Polski, Węgier i Chorwacji (wówczas w unii z Węgrami). No i tutaj zaczęły się intrygi. Chcąc zapewnić córkom dziedziczenie (Elżbieta nie miała syna) królowa nie wzbraniała się przed spiskami i mordami.

Z Inowrocławia do Bośni

Bośnia w późnym średniowieczu

Hołdując szkodliwym stereotypom można by napisać, że Elżbieta Bośniaczka, ze swoim umiłowaniem intrygi i zemsty przywiozła do Węgier bałkański temperament. Tyle, że jej matka była… Polką. Elżbieta Bośniaczka była bowiem córką Elżbiety Kujawskiej (zwanej też Inowrocławską, w srb-hr. Elizabeta Pjast), księżniczki gniewkowskiej. Jak w XIV wieku można było trafić spod Torunia do Bośni? Oczywiście przez Węgry. Kujawska Piastówna została wypatrzona przez króla tego kraju i podsunięta bałkańskiemu banowi. Bośnia sprawiała wówczas spore problemy władcom z Budy. Górzysty, trudno dostępny kraj nie dawał się tak łatwo ujarzmić jak bliższa Węgrom Chorwacja. Większość Bośniaków żyła w wioskach rozproszonych w górach, gdzie wyznawała własną formę chrześcijaństwa i utrzymywała ograniczone kontakty z zagranicą. Żeby zbliżyć do siebie ten niedostępny kraj, król Węgier Karol Robert zaproponował jego władcy, wspomnianemu banowi Stefanowi II małżeństwo z polską księżniczką. Za całym mariażem stała oczywiście żona Karola, Elżbieta Łokietkówna, która starała się umieszczać Polaków na wszelkich możliwych urzędach na Węgrzech i w okolicach, od biskupstw i klasztorów po stanowiska koniuszych. Małżeństwo bana z Piastówną utwierdzało nadzór Węgier nad Bośnią, umacniało też jednak pozycję Łokietkówny na dworze węgierskim.

Śmierć w Zadarze

Elżbieta Bośniaczka z córkami na relikwiarzu ufundowanym przez nią dla kościoła św. Symeona w Zadarze, ok. 1380
źródło: WIkimedia

Z całej tej polsko-węgiersko-bośniackiej epopei niestety niewiele pozostało. Bośnia już w 1463 roku padła ofiarą Turków, Jadwiga umarła bezpotomnie otwierając Jagiellonom drogę do panowania w Polsce. Najgorszy koniec spotkał ambitną Elżbietę Bośniaczkę. W walce o tron węgierski dla starszej córki, Marii, królowa wpadła w końcu w ręce politycznych przeciwników, została uduszona na oczach córki w Nowym Grodzie pod Zadarem, a jej ciało wywieszono na miejskiej wieży. Jeśli będziecie w Zadarze to zwróćcie uwagę na relikwiarz w kościele św. Symeona. Możecie na nim zobaczyć cztery niewielkie postaci kobiece – to Elżbieta z małymi córkami: Katarzyną (zmarła w młodości), Marią i najmłodszą Jadwigą, przyszłą królową Rzeczpospolitej.

 

1Męski tytuł nadano jej ze względu na polskie prawo, które tytuł „królowej” zastrzegało dla żony króla.

2Dawna stolica Węgier, z której, przez zjednoczenie z Pesztem, powstał Budapeszt.